Rak jelita grubego jest jednym z najczęstszych nowotworów na świecie i jest uważany za jednego z największych zabójców, obok raka płuc, prostaty i piersi. W samej Europie każdego roku diagnozuje się ten nowotwór u około 500 000 obywateli, a w USA – ponad 150 000. Ryzyko zachorowania znacznie wzrasta powyżej 40 r.ż. i jest wyższa u mężczyzn, niż u kobiet. Szczyt zachorowań przypada zaś na dziewiątą dekadę życia.
Śmiertelność w przypadku tego raka jest wysoka. W latach 2020-2014 odsetek 5-letniego przeżycia w Polsce chorych na raka jelita grubego wynosił około 50%. W roku 2018 nowotwór ten był przyczyną zgonów nowotworowych u 12,6% mężczyzn oraz 11,8% kobiet.
Podobnie jak w przypadku wielu innych nowotworów, we wczesnym stadium raka jelita grubego szansa na całkowite wyleczenie jest bardzo wysoka.
Zaawansowany rak jelita grubego często daje objawy, w przeciwieństwie do jego wczesnego stadium. Polipy gruczolakowate zwykle są bezobjawowe, co utrudnia ich wykrycie i stanowi podstawę do przeprowadzania masowych badań przesiewowych osób dorosłych powyżej 50. roku życia.
Jeśli chodzi o profilaktykę raka jelita grubego w Polsce obowiązuje Program Badań Przesiewowych obejmujący osoby między 55 a 64 r.z, które otrzymują zaproszenia na kolonoskopię przesiewową. W wieku 50-65 lat można również samemu zgłosić się do programu, a osoby które miały w rodzinie krewnego pierwszego stopnia (rodzice, rodzeństwo lub dziecko) z rakiem jelita grubego mogą się już zgłosić w wieku 40 lat.
Kolonoskopia to nie jedyna metoda badań screeningowych, o czym wspomnimy jeszcze w dalszej części tego artykułu.
Patogeneza raka jelita grubego
Proces prowadzący od przewlekłego zapalenia do powstania nowotworu jelita grubego jest dość dobrze poznany. Udział w nim biorą czynniki zarówno genetyczne jak i środowiskowe, do których należy w dużej mierze niewłaściwa dieta (z małą zawartością błonnika pokarmowego) oraz niski poziom aktywności fizycznej w połączeniu z siedzącym trybem życia.
Do tworzenia się komórek nowotworowych dochodzi na skutek zmian w sposobie funkcjonowania komórek jelita grubego, a zwłaszcza w sposobie wzrostu i podziału nowych komórek. Istnieje wiele czynników ryzyka raka jelita grubego, ale wiele z nich nie powoduje bezpośrednio raka. Zamiast tego zwiększają one ryzyko uszkodzenia DNA w komórkach, co może prowadzić do raka jelita grubego.
Czynniki ryzyka i objawy na które warto zwrócić uwagę i rozszerzyć diagnostykę
- Wiek (szczególnie powyżej 50 r.ż.)
- Wcześniejsza historia polipów
- Wywiad rodzinny dotyczący raka jelita grubego
- Choroba zapalna jelit (IBD), w tym wrzodziejące zapalenie jelita grubego i choroba Leśniowskiego-Crohna
- Zespoły genetyczne dziedziczne (zespół Lyncha, zespół Peutza-Jeghersa)
- Nieprawidłowa dieta, zwłaszcza uboga w błonnik i bogata w tłuszcze trans i nasycone
- Cukrzyca typu 2
- Otyłość
- Palenie papierosów
- Spożywanie alkoholu
- Poprzednie leczenie radiacyjne raka
- Zmiana rytmu wypróżnień trwająca dłużej niż kilka dni, na przykład biegunki i zaparcia
- Zmiany kształtu lub konsystencji stolca (biegunka lub zaparcia trwające kilka tygodni)
- Uczucie niepełnego wypróżnienia
- Krew (jasnoczerwona lub bardzo ciemna) w stolcu
- Częste bóle brzucha, wzdęcia, uczucie pełności lub skurcze jelit
- Utrata masy ciała bez znanego powodu
- Zmęczenie
- Anemia i/lub podniesione płytki krwi w obrazie morfologii
Wiele z wyżej wymienionych objawów może być spowodowanych przez inne schorzenia niż rak jelita grubego, takie jak infekcja, hemoroidy lub zespół jelita drażliwego. Mimo to, jeśli masz którykolwiek z tych problemów, ważne jest, aby natychmiast udać się do lekarza, aby znaleźć przyczynę i w razie potrzeby rozpocząć leczenie.
Mikrobiom, a nowotwór raka jelita grubego
Przewlekłe zapalenie indukowane przez mikrobiom leży u podstaw wielu nowotworów. Szczególnie wiele doniesień wskazuje na jego związek z powstawaniem raka jelita grubego
Do rozwoju dysbiozy jelitowej prowadzi wiele czynników. Niewłaściwa dieta, bogata w nasycone kwasy tłuszczowe, czerwone mięso, konserwanty, cukry proste, a jednocześnie uboga w warzywa i owoce jest jednym z ważniejszych.
Dysbioza sprzyja rozszczelnieniu bariery jelitowej i niekontrolowanemu przedostawaniu się antygenów oraz metabolitów bakteryjnych do krążenia. Na skutek tego rozwija się przewlekły stan zapalny w różnych tkankach.
Patogeny sprzyjające zapaleniu to m.in.: Fusobacterium nucleatum, Bacteroides fragilis, Escherichia coli, Enterococcus facealis.
Bakteria Fusobacterium nucleatum w przeroście może indukować proces kancerogenezy w jelicie. Co więcej, w przypadku gdy już rozwinie się rak jelita grubego, może także inicjować tworzenie przerzutów odległych.
Bakterie z rodzaju Bacteroides oraz niektóre szczepy bakterii E.coli wydzielają prozapalne lipopolisacharydy (LPS), które uszkadzają nabłonek i śródbłonek jelita, w ten sposób przyczyniając się do procesu nowotworzenia.
Dzięki wiedzy o wpływie mikrobioty jelitowej na rozwój raka jelita grubego tematem wielu badań naukowych jest obecnie rola probiotyków w prewencji zachorowań na ten nowotwór. Mogą one działać wielokierunkowo, m.in. poprzez:
- modulację składu mikrobioty i hamowanie rozrostu patogenów,
- stymulację przez niektóre bakterie probiotyczne produkcji ochronnego śluzu
- wpływ na wytwarzanie receptorów na błonach komórek, które regulują przepuszczalność
- indukcję procesów przeciwzapalnych
Nowoczesna diagnostyka – ColoAlert
Wraz z rozwojem nauk medycznych, w tym specjalistycznej diagnostyki pojawiają się nowe możliwości badawcze także w dziedzinie wykrywania nowotworów. Badanie ColoAlert to nowoczesny genetyczny test przesiewowy z próbki kału na obecność ludzkiego DNA oraz mutacji genów KRAS i BRAF odpowiedzialnych za nowotwory raka jelita grubego, w zestawieniu z testem na krew utajoną (FIT). Dzięki tym zaawansowanym technologiom molekularnym, badanie ColoAlert pozwala na wykrycie nowotworu na wczesnym etapie, zanim pierwsze zmiany będą widoczne endoskopowo i pojawią się objawy, a co za tym idzie zwiększając tym samym szanse na skuteczne leczenie.
Rak jelita grubego powstaje z mutacji genetycznej występującej w komórkach jelitowych. Komórki jelitowe w sposób ciągły złuszczają się i następnie są wydalane z kałem. Dzięki temu można je badać pod kątem DNA guza przy użyciu nowoczesnych genetycznych metod diagnostycznych.
Stanowi punkt zwrotny w zapobieganiu zaawansowanego stadium nowotworu.
Dlaczego badanie kału na krew utajoną nie wystarczy?
Samo badanie kału na krew utajoną (FIT – Faecal Immunochemical Test), choć jest cennym narzędziem w profilaktyce raka jelita grubego, nie obejmuje wszystkich aspektów, które mogą sygnalizować obecność choroby. Badania pokazują, że ColoAlert wykrywa o 60% więcej przypadków raka jelita grubego w porównaniu z testami na krew utajoną – zwłaszcza we wczesnej fazie raka jelita grubego. Charakteryzują się one szczególnie wysoką czułością 85-90% i swoistością 92-95%. Trzeba również zaznaczyć, że obecność krwi utajonej w kale nie musi wcale świadczyć o zmianach nowotworowych. Do innych przyczyn mogą należeć hemoroidy, szczeliny odbytu, infekcje, zapalenie jelit, wrzody czy polipy.
We wczesnym stadium raka jelita grubego i przy rozwiniętych gruczolakach (które należą do łagodnych nowotworów) krwawienie występuje rzadko, więc test na krew utajoną nie da żadnej informacji, mimo że w Twoim organizmie nowotwór może się już rozwijać.
Korzyści diagnostyczne testu ColoAlert
Dla osób, które nie chcą poddawać się kolonoskopii “bez wyraźnej przyczyny”, badanie ColoAlert Plus jest obecnie najbardziej czułą alternatywą. W przypadku pozytywnego wyniku testu, lekarz powinien następnie zlecić potwierdzenie wyniku testu za pomocą kolonoskopii.
UWAGA: Należy podkreślić, że żadne z obecnych badań przesiewowych kału w kierunku raka jelita grubego nie może całkowicie zastąpić kolonoskopii. Podstawowym objawem raka jelita grubego jest polip (narośl) w wyściółce okrężnicy lub odbytnicy, który można zobaczyć tylko za pomocą specjalnej kamery podczas kolonoskopii. Niektóre polipy stanowią zagrożenie dla zdrowia, ale niektóre mogą stać się nowotworowe.
Colo Alert – ograniczenia
- Test ColoAlert nie powinien być wykonywany u pacjentów z chorobami zapalnymi jelit, takimi jak wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG) oraz chorobą Leśniowskiego-Crohna, bowiem istnieje ryzyko uzyskania wyniku fałszywie pozytywnego. Ta grupa chorych powinna raz do roku wykonywać kolonoskopię.
- Badanie nie może być przeprowadzone również wtedy gdy występuje biegunka.
- Jeśli badanie ColoAlert wykaże nieprawidłowości, zalecane jest wykonanie kolonoskopii.