Tłuszcze należą do podstawowych grupy składników spożywczych i pełnią w organizmie liczne funkcje, w tym budulcową (m.in. błony komórkowe, hormony), energetyczną czy jako nośniki witamin.
Tłuszcze dzielimy na dwie główne grupy: nasycone oraz nienasycone. Obok ilości spożywanego tłuszcze w diecie duże znaczenie ma ich skład. Dla naszego zdrowia potrzebny jest każdy ich rodzaj, natomiast szczególnie cenne są dla nas kwasy tłuszczowe wielonienasycone. Z kolei dużemu ograniczeniu powinna ulegać w diecie zawartość izomerów trans kwasów tłuszczowych.
Analiza Kwasów Tłuszczowych jest pomocnym narzędziem, które może odzwierciedlić nasze spożycie tłuszczów i pokazać ich proporcje względem siebie.
Krótka charakterystyka tłuszczów
Kwasy tłuszczowe nasycone to grupa związków, w których między atomami węgla występują jedynie pojedyncze wiązania. Do tej grupy należą m.in. kwas masłowy, palmitynowy, stearynowy czy mirystynowy. Można tą grupę podzielić jeszcze bardziej na:
- krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe tzw. SCFA
- średniołańcuchowe kwasy tłuszczowe tzw. MCFA lub MCT
- długołańcuchowe kwasy tłuszczowe LCFA
Ich rola jest głównie energetyczna, ale pełnią także takie funkcje jak budowa błon komórkowych, wspomagają wchłanianie i transport witamin (A, D, E, K), regulują wydzielanie hormonów i biorą udział w reakcjach odpornościowych. Ich nadmiar w diecie ma jednak niekorzystne działanie zdrowotne m.in. dla układu sercowo-naczyniowego.
Ich głównym dietetycznym źródłem są: tłuste mięso, tłuszcze zwierzęce (masło, smalec, łój), mleko i przetwory mleczne, olej kokosowy i palmowy.
Kwasy tłuszczowe nienasycone to związki, w których występuje jedno lub więcej wiązań podwójnych pomiędzy atomami węgla. W zależności od lokalizacji tego wiązania wyróżniamy kwasy omega-3, omega-6, omega-7, omega-9 i inne.
Można je także podzielić ze względu na izomerię geometryczną w podwójnym wiązaniu, gdzie wyróżniamy formy cis oraz trans. Najczęściej naturalnie w przyrodzie występuje izoforma cis, natomiast trans powstaje przede wszystkim na skutek przemysłowej obróbki.
Dodatkowy podział w tej grupie związków stanowi liczba podwójnych wiązań w nienasyconych kwasach tłuszczowych. Możemy więc mieć kwasy tłuszczowe jednonienasycone oraz wielonienasycone.
Ta frakcja tłuszczów uważana jest ogólnie za korzystną dla zdrowia, mają m.in działanie budulcowe, przeciwzapalne, obniżają poziom cholesterolu LDL, odgrywają rolę w tworzeniu hormonów, potrzebne są do prawidłowego rozwoju układu nerwowego itd.
Natomiast ze względu na duże różnice w ich budowie funkcje poszczególnych grup kwasów nienasyconych mogą być wręcz przeciwstawne.
Do źródeł pokarmowych kwasów tłuszczowych nienasyconych należą głównie oleje roślinne oraz ryby.
W dalszej części artykułu skupimy się głównie na omówieniu znaczenia kwasów omega-3, ponieważ pełnią one niezwykle ważną rolę dla naszego zdrowia, które potwierdziły liczne badania naukowe.
Szczególne znaczenie dla zdrowia kwasów tłuszczowych omega-3
Rola kwasów tłuszczowych omega-3
Kwasy omega-3 to jedne z najbardziej istotnych składników odżywczych w diecie człowieka. Pełnią ważną funkcję w budowie i przebudowie nowych struktur komórkowych, co przekłada się na aktywność i przepuszczalność błon komórkowych. Odgrywają również podstawową rolę w funkcjonowaniu komórek nerwowych i mózgu, a także w rozwoju neurologicznym u dzieci. Stanowią materiał wyjściowy do tworzenia hormonów tkankowych o funkcjach regulacyjnych w organizmie.
Stosunek omega-3 do omega-6
Modyfikacja wzorców żywieniowych doprowadziła do wzrostu spożycia kwasów tłuszczowych omega-6, przy jednoczesnym wyraźnym zmniejszeniu spożycia kwasów omega-3, zwłaszcza najważniejszych frakcji EPA i DHA, które znajdują się przede wszystkim w tłustych rybach morskich oraz w algach. To z kolei spowodowało brak równowagi w stosunku ω-6/ω-3, który obecnie bardzo różni się od pierwotnego stosunku 1:1.
Wiele badań wykazało, że wyższy poziom wskaźnika omega-3 zmniejsza ryzyko wystąpienia m.in. chorób serca, udaru, demencji czy depresji, a ponadto sprzyja długowieczności i prawidłowej masie ciała.
Dieta uboga w kwasy omega-3, a przy tym obfitująca w tłuszcze trans sprzyja powstawaniu chorób o podłożu zapalnym, układu krążenia, zaburzeniom hormonalnym, autoimmunologicznym, układu nerwowego. Może powodować także słabą kondycję włosów i skóry.
Wpływ kwasów omega-3 na parametry krwi
- Kwasy omega-3 pochodzenia rybiego mogą obniżać poziom trójglicerydów w surowicy.
- Z kolei roślinna suplementacja kwasów omega-3 przez sześć miesięcy może obniżyć poziom glukozy we krwi na czczo.
- Podawanie wszystkich rodzajów n-3 PUFA znacząco zmniejszyło stężenie insuliny i peptydu C w porównaniu do wartości wyjściowych. Podobnie, poziomy cholesterolu całkowitego w surowicy, apolipoproteiny A1 i IL-6 znacząco spadły.
- Dowody z badań eksperymentalnych i klinicznych wskazują na korzystny wpływ spożycia n-3 PUFA podczas cukrzycy na funkcję insuliny, stres oksydacyjny i peroksydację lipidów.
Kwasy tłuszczowe, a choroby metaboliczne
Cukrzyca typu 2 jest powszechnie powiązana z dyslipidemią, co prowadzi do zwiększonego ryzyka miażdżycy i chorób układu krążenia. Hiperglikemia i hiperlipidemia silnie wpływają na patofizjologię choroby wieńcowej, również poprzez dysfunkcję śródbłonka.
Suplementacja kwasów tłuszczowych omega-3 odgrywa kluczową rolę w leczeniu cukrzycy typu 2.
Działanie kardioprotekcyjne kwasów omega-3 poprzez hamowanie agregacji płytek krwi i monocytów, a większe spożycie w diecie może również poprawić funkcję śródbłonka.
W kontekście otyłości udokumentowano, że wielonienasycone kwasy tłuszczowe n-3 wywierają działanie przeciwzapalne poprzez modulację tkanki tłuszczowej, mięśni szkieletowych i czynności wątroby.
Ciąża i wpływ kwasów omega-3 na rozwój dziecka
Zdrowie matki i czynniki ryzyka odgrywają kluczową rolę w wynikach porodu, a następnie w zdrowiu kardiologicznym i metabolicznym potomstwa. Dowody z badań obserwacyjnych i badań randomizowanych sugerują potencjalny związek spożycia przez matkę morskich kwasów tłuszczowych omega-3 w czasie ciąży z przebiegiem ciąży i porodem. EPA i DHA wraz z kwasem tłuszczowym omega-6 – kwasem arachidonowym (AA) są niezbędnymi składnikami strukturalnymi błon komórkowych.
Najbardziej aktywnymi biologicznie kwasami omega-3 są kwas eikozapentaenowy (EPA) i kwas dokozaheksaenowy (DHA).
Mogą wydłużać ciążę poprzez hamowanie wytwarzania prozapalnych prostaglandyn pochodzących z kwasu arachidonowego omega-6, który indukuje dojrzewanie szyjki macicy, opóźniając w ten sposób rozpoczęcie porodu.
Jednostka płodowo-łożyskowa jest zaopatrywana w długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe (LC-PUFA) z krwiobiegu matki, na co wpływa spożycie LC-PUFA przez matkę i ich endogenna synteza.
Prozapalne prostaglandyny pochodzące z n-6 AA w obrębie jednostki maciczno-łożyskowej podczas prawidłowej ciąży są równoważone przez lokalną produkcję prostaglandyn pochodzących z n-3 PUFA. Dlatego optymalizacja spożycia n-3 PUFA w czasie ciąży w odniesieniu do poziomów n-6 AA może mechanicznie prowadzić do zmniejszenia ryzyka porodu przedwczesnego.
Poprawa statusu omega-3 w ciąży okazała się obiecującą strategią zapobiegania porodom przedwczesnym i może mieć wartość jako interwencja profilaktyczna u niektórych kobiet, szczególnie tych w ciążach wysokiego ryzyka.
U kobiet w ciąży z nadwagą lub otyłością suplementacja kwasów omega-3 (DHA: 1200 mg/dzień; EPA: 1200 mg/dzień) od 16 tygodnia ciąży do porodu obniżyła ekspresję cytokin zapalnych (mRNA IL6, IL8, TNFα i TLR4) w tkance tłuszczowej i łożyskowej w porównaniu z grupą kontrolną, a także zmniejszenie stężenia białka C-reaktywnego w momencie porodu.
Jednym z najlepiej opisanych mechanizmów działania rybich kwasów omega-3 jest ich rywalizacja z omega-6 o włączenie do błony fosfolipidowej. Jest prawdopodobne, że względny nadmiar kwasów omega-6 i niedobór morskich omega-3 w typowej zachodniej diecie odgrywają rolę w niekorzystnych wynikach ciąży u kobiet z otyłością.
Diagnostyka – Analiza Kwasów Tłuszczowych
Analiza Kwasów Tłuszczowych we krwi jest badaniem, które pozwala na indywidualne dobranie diety i suplementacji. To także ważny element wczesnej profilaktyki chorób dietozależnych i walki z procesem starzenia się.
Oznaczenie profilu kwasów tłuszczowych ma znaczenie w profilaktyce oraz leczeniu:
- chorób układu krążenia (zawał, udar, miażdżyca);
- chorób układu nerwowego (zaburzenia nastroju, depresja, choroby demencyjne, schizofrenia);
- chorób układu kostno-stawowego (reumatoidalne zapalenie stawów, zapalenia stawów o nieznanej etiologii);
- zespołu metabolicznego, w tym nadwagi i otyłości;
- dla kobiet w ciąży i karmiących piersią
Raport z badania Analiza Kwasów Tłuszczowych zawiera pełny profil kwasów tłuszczowych nasyconych, jednonienasyconych, wielonienasyconych omega-3 i omega-6, trans oraz odpowiednie stosunki kwasów i wskaźniki.
Analiza Kwasów Tłuszczowych to także bardzo ważne badanie z punktu widzenia Dietetyka, ponieważ częściowo odwzorowuje rodzaj spożywanej diety przez pacjenta, a także pozwala na monitorowanie zaleceń żywieniowych i suplementacyjnych. Aby upewnić się, że wskaźnik omega-3 pozostaje w docelowym zakresie, zaleca się ponowne sprawdzanie po okresie sześciu miesięcy.
Podniesienie swojego indeksu omega-3 dzięki odpowiednio dobranej suplementacji na podstawie uzyskanego raportu z badania i utrzymanie go w prawidłowych wartościach zmniejsza ryzyko wystąpienia wielu chorób.